historia
Nysa – Zakład Samochodowy w Nysie powstał w ramach planu 6-letniego (1950-1955), który zakładał min. budowę przemysłu motoryzacyjnego.
Motoryzacja zawitała do Nysy w 1952 r., kiedy to po likwidacji istniejącej od 1948 r. fabryki mebli stalowych zaczęto w jej halach wytwarzać nadwozia specjalne do cięcia żarówek Lublin 51 i Star 20.
Były to kinowozy, pogotowia techniczne i wozy monterskie dla rożnych służb. Do 1958 roku zmontowano w Nysie 2281 samochodów specjalnych Lublin i Star. Od 1958 r. ich miejsce zajął furgon Nysa. Dwa lata wcześniej, w 1956 r., BKPMot, FSO i FSC Lublin podjeły próbę opracowania konstrukcji lekkiego samochodu dostawczego.
Żerań, z wykorzystaniem zespołów Warszawy, skonstruował samojezdne, ramowe podwozie z silnikiem M-20, w Lublinie opracowano skrzyniowe nadwozie dla FSC, a w Warszawie - nadwozie furgonu N-01 dla Nysy, która miała pozostać wytwórcą wersji specjalnych samochodów lubelskich. Jednak załoga zakładów w Nysie miała dużo większe ambicje.
Główny konstruktor zakładu - inżynier Ryszard Sztuk wraz z inżynierem Adamem Pazdrakiem przygotowali własną koncepcję nadwozia furgonu i przedstawili je do akceptacji władzom jako Nysę N-57.
Pojazd wystawiono na Targach Poznańskich obok Lubelskiego Żuka. Spodobał się, ustalono więc, że lekkie samochody dostawcze będą wytwarzane równolegle w Lublinie i Nysie. Zakład Budowy Nadwozi Samochodowych w Nysie miała ani tłocznie przez długie lata był chyba jedyną na świecie taką fabryką, która nie miała ani tłoczni, ani lakierni, ani porządnej spawalni. Była manufakturą w XiX-wiecznym stylu, opartą na pracach ręcznych, i taką pozostała niemal do końca.
Pierwsze Nysy N-57 budowano bezpośrednio na ramie podwozia przywożonego z Lublina, zaczynając od podłogi, potem przyspawywano do niej szkielet, do którego montowano blachy klepane na betonowych formach zwanych babkami. Dopiero w 1964 r. Tłoczna Kielce zaczęła dostarczać do Nysy profesjonalne tłoczniki - do modelu N-501. Powłoki antykorozyjne i lakier nanoszono pistoletami do końca produkcji Nys, czyli do 1994 r.
modele
W 1958 roku w ZBNS wykonano 313 samochodów Nysa N58 w wersji furgon. W nadwoziu tego rodzaju zabudowano ściankę działową z oknem, która oddzielała część ładunkową od kabiny kierowcy. Zrezygnowano z dodatkowych drzwi bocznych oraz okien w ścianach bocznych.
Z ważniejszych zmian w mechanizmach podwoziowych należy wymienić wzmocnienie belki zawieszenia przedniego i wprowadzenie nowych pojedynczych sprężyn oraz wzmocnienie resorów tylnych. Ładowność pojazdu wynosiła 800 kg. Prowadzono prace nad ulepszeniem technologii wykonania nadwozia, a także nad dokumentacją nowych odmian.
W 1958 roku w ZBNS wykonano 313 samochodów Nysa N58 w wersji furgon. W nadwoziu tego rodzaju zabudowano ściankę działową z oknem, która oddzielała część ładunkową od kabiny kierowcy. Zrezygnowano z dodatkowych drzwi bocznych oraz okien w ścianach bocznych. Z ważniejszych zmian w mechanizmach podwoziowych należy wymienić wzmocnienie belki zawieszenia przedniego i wprowadzenie nowych pojedynczych sprężyn oraz wzmocnienie resorów tylnych. Ładowność pojazdu wynosiła 800 kg. Prowadzono prace nad ulepszeniem technologii wykonania nadwozia, a także nad dokumentacją nowych odmian.
W 1959 roku do produkcji wszedł nowy model oznaczony symbolem N59. Zastosowano w nim wiele ulepszeń wynikających z badań i uwag użytkowników. Wprowadzono nowe koła jezdne i wzmocnione ogumienie o wymiarach 6.50 - 16" oraz nową konstrukcję hamulca pomocniczego taśmowego, działającego na wał napędowy pojazdu. Zmieniono niektóre elementy wyposażenia elektrycznego.
Do produkcji wprowadzono też nowe odmiany: furgon N59-F, mikrobus N59-M i sanitarkę N59-S. Sanitarkę oparto na konstrukcji mikrobusu, z tym, że kabina kierowcy była oddzielona od przedziału sanitarnego ścianką działową zaopatrzoną w okno z przesuwanymi szybami. W dachu nadwozia wykonano otwór wentylacyjny i zabudowano wentylator. Wnętrze było ogrzewane dodatkową nagrzewnicą połączoną z układem chłodzenia.
W zakładowym biurze konstrukcyjnym opracowano dalsze odmiany nadwoziowe. W 1960 roku wprowadzono do produkcji samochód towarowo-osobowy (towos) oznaczony symbolem N60-T. Powstał on na bazie furgonu, z tym, że w obu ścianach bocznych zabudowano dwie pary okien. Zastosowano niską ściankę działową sięgającą do wysokości oparcia fotela kierowcy. Między dachem, a górną krawędzią ścianki rozpięto siatkę z pasów parcianych. We wnętrzu wzdłuż ścian bocznych zamontowano składane ławy dla 8 osób.
Na zamówienie Ministerstwa Kultury i Sztuki opracowano nową konstrukcję i uruchomiono w 1961 roku produkcję samochodów typu N61-K przystosowanych do prowadzenia projekcji filmowej w warunkach polowych. Wnętrze nadwozia tego pojazdu zostało podzielone na trzy przedziały: kierowcy, operatora i agregatu prądotwórczego.
W przedziale operatora oprócz ławy dla trzech osób i dwóch składanych fotelików zabudowano stolik z projektorem filmu 16 mm i radiem. Dwa głośniki zamontowano w oknach z szybami przesuwanymi. W przedziale tylnym zamocowano agregat prądotwórczy napędzany silnikiem spalinowym oraz osprzęt niezbędny do prowadzenia projekcji filmowej wraz z nagłośnieniem.
Od 1961 roku prowadzono prace nad większą modyfikacją nadwozia. Rezultatem tej działalności była rodzina samochodów oznaczonych symbolem N63. Prototypy tych pojazdów budowano w latach 1962 - 1963. Były to mikrobusy furgon, towos, sanitarka (ambulans) i kinowóz.
Wszystkie samochody typu N63 otrzymały nowy, górnozaworowy silnik typu S-21 opracowany w Fabryce Samochodów Osobowych. Osiągał on moc 51,5 kW przy 4000 obr/min, co wyraźnie poprawiło dynamikę pojazdu i zmniejszyło nieco zużycie paliwa.
Nadwozie o konstrukcji szkieletowej otrzymało poszycie zewnętrzne przystosowane do tłoczenia. Tłoczona z blachy podłoga umożliwiła likwidację dotychczasowego szkieletu podłogi. Unowocześniono sylwetkę pojazdu. Zastosowano duże gięte przednie szyby oraz świetliki w dachu.
Zmianie uległa również stylizacja ściany przedniej. Poprawiono wentylację wnętrza przez zastosowanie wywietrzników dachowych. Analiza kosztów uruchomienia produkcji tego modelu wykazała, że byłyby one za wysokie w stosunku do korzyści i dalsze prace nad samochodem N63 zostały wstrzymane. Wykorzystując jednak doświadczenie zdobyte podczas konstrukcji modelu N63, opracowano bardziej ograniczoną modernizację dotychczasowego nadwozia typu N59.
W 1964 roku została wdrożona do produkcji rodzina samochodów Nysa 501. W jej skład wchodziły wszystkie do tej pory wytwarzane wersje. Sylwetka modelu 501 była bardzo podobna do N 63, gdyż ścianę przednią (poza atrapą) przejęto właśnie z tego pojazdu.
Istotną nowością były zmiany technologiczne, które umożliwiły obniżenie pracochłonności i liczbowy wzrost produkcji. Kształtowanie większych elementów poszycia wykonywano na obciągarkach. Spawanie zostało w znacznym stopniu zastąpione zgrzewaniem. Uruchomiono także taśmową linię montażu. Samochody Nysa 501 otrzymywały alternatywnie silniki M-20 i S-21. Nieznacznej zmianie uległy wymiary zewnętrzne - długość wzrosła do 4410 mm, a wysokość do 2050 mm. Wpłynęło to na powiększenie masy własnej pojazdu, która dla mikrobusu 501 M wynosiła 1560 kg, a dla furgonu 501 F - 1380 kg.
Niezależnie od prac nad modernizacją i powiększeniem liczby wersji nadwoziowych produkowanego modelu, pracownicy Biura Konstrukcyjnego myśleli o przyszłościowych modelach samochodów. W 1965 roku wykonano dwa prototypowe nadwozia furgonowe o symbolu 503 o zwiększonych wymiarach. Zespoły mechaniczne z klasycznym układem napędowym przejęto z Forda Transita. W przyszłości zastosowane miały być elementy samochodu osobowego Warszawa 210. Prace te zostały przerwane w chwili podjęcia decyzji o zakupie licencji na Fiata 125.
Ze względu na sytuację, zdecydowano się na poważną modernizację dotychczasowego modelu. Główny nacisk położono na dalsze ulepszenie technologii oraz na podniesienie bezpieczeństwa i komfortu jazdy. Między innymi zmieniono wygląd przodu oraz zastosowano w nowej Nysie lepszą i poręczniejszą maskę dostępu do silnika, która do tej pory była zdejmowana za pomocą dwóch kluczy (które były często gubione). Nowa maska była otwierana na zawiasach, jak w większości dzisiejszych samochodów.
Prototypy nowego samochodu oznaczonego symbolem 521 wykonane zostały w 1968 r. Został on zatwierdzony do produkcji i przedstawiony publicznie na XXXVII Międzynarodowych Targach Poznańskich w 1968 roku. Był to dziesiąty rok produkcji samochodów Nysa, rocznica ta podkreślona została przez zmianę nazwy zakładów na Zakład Samochodów Dostawczych.Nysa 521 w 1969 roku produkowana była w odmianach: furgon, towos, mikrobus, sanitarka, kinowóz i izotermicznej.
multimedia
partnerzy